Өтте пайда болатын тастар. Алдын алу немесе ота жасау?

Өт қабы – сыйымдылығы 40-100 миллилитр оң жақ гипохондрияда орналасқан орган. Ол бауыр шығаратын өт үшін резервуар ретінде қызмет етеді, күнделікті көлемі 500-1100 мл аралығында болады. Ас қорытудың белсенді кезеңінде, он екі елі ішекке өт шығарылады, себебі бұл процесс өт қышқылдарынсыз жүре алмайды. Өт бүйрек шығара алмайтын билирубин мен холестеринді ағзадан шығару функциясына да жауап береді. Бірақ кейде бұл заттарды шығару үлкен проблемаға айналады.

Медициналық ортада өт тас ауруы (холелитиаз) «әл-ауқат ауруы» деп те аталады. Түйіндер өт қабында немесе каналдарда пайда болады. Құрамына байланысты холестерин, кальцийлі және пигментті (билирубин) тастар немесе аралас құрылымды деп бөлінеді. Көбінесе бір емес, бірнеше ондаған түрлері пайда болады, олардың мөлшері құм түйірінен бастап үлкен көлемдерге дейін жетеді. Статистикалық тұрғыдан өт қабында холестеринді тастар басым – олардың холелитиаз тастар жинағындағы үлесі 80% жетеді.

Өттегі тастар –  қауіп факторлары және пайда болу себептері

Бауырдың айналым процестерінің бұзылуы аясында өт құрамы өзгереді. Холестеринмен немесе билирубинмен қаныққан өт ұсақ кристаллдарды шығара бастайды. Егер өт қабы жақсы жұмыс істемесе, микролиттер тұнады және біртіндеп тастарға айналады.

Өттегі тас ауруы – әлемнің экономикалық дамыған елдері халқының 10-25% – ы кең тараған, және 60 жасқа дейінгі әйелдер ерлерге қарағанда 3-4 есе жиі ауырады. Жас ұлғайған кезде  өттас ауруы гендерлік айырмашылықсыз  бірдей жиілікпен барлығын зақымдайды. Дәрігерлер орташа статистикалық науқастың жасы одан бетер жасарады деп алаңдайды, дегенмен бірнеше рет босанған, артық салмағы бар 40 жастан асқан әйел холелитиаздың ең үлкен қауіп тобының типтік өкілі болып қала береді.

Қазақстанда әрбір оныншы еркек пен әрбір бесінші әйелдің өт қабында немесе түтіктерінде тастар бар, Батыс Еуропа мен Солтүстік Америка елдерінің тұрғындарында да  көрсеткіштер осындай. Гүлденген Жапония мен кедей Үндістанда өт тас ауруы халықтың тек үш пайызында диагносталған, бұл аурудың этиологиясындағы тамақтанудың маңызды рөлін растайды: жапондар ұлттық тағамдардың ерекшелігіне байланысты майлы ет тұтынбайды, ал үндістер ондайға қол жеткізе алмайды.

Өт тас ауруы – дамуға ықпал ететін факторлар:

• Генетикалық бейімділік- отбасының сырқаттар тарихы патологияның даму қаупін 4-5 есе арттырады;
• Жынысы әйел;
• Құрамында холестерин бар тағамдарды көп мөлшерде жеу – қуырылған, ысталған, тым ауыр немесе майлы тағамдар;
• Отырықшы өмір салты;
• Дәрілік препараттарды қабылдау (соның ішінде цефтриаксон, соматостатин, никотин қышқылы және эстрогендер);
• Артық салмақ;
• Жүктілік;
• Тез салмақ жоғалту, ораза ұстау;
• Бауыр аурулары, иілу немесе өт қабының инфекциялық зақымдануы;
• Егде жас;
• Диабет.

Холелитиаздың әртүрлі кезеңдердегі белгілері

Өт тас ауруының бірінші және екінші кезеңдері асимптоматикалық болып табылады. Өт тастары баяу өседі, орташа жылдамдығы жылына 3-5 миллиметр. Бірінші кезеңде олар сезілмейді, ал екінші кезеңде олар аз сезінеді. Холелитиаздың үшінші кезеңінде ғана ұлғайған тастар өт ағынын қиындата бастайды және өмірді едәуір қиындатады.

Конкременттердің болуына күдік тудыратын белгілер:

• Оң жақ гипохондриядағы ауырлық немесе ауырсыну, оң жақ қабырға доғасында шайқалған кездегі ауырсыну;
• Аузындағы ащы сезімі, жүрек айнуы;
• Желкекірік;
• Метеоризм және басқа ішек аурулары;
• Терінің және шырыштылардың сарғаюы, несептің қараюы, сепкілдер мен нәжістің түсі ағарады;
• Тас түтіктің бітелуімен шыққан кезде өт коликасы көрінеді: оң жақ гипохондриядағы немесе іштің жоғарғы бөлігіндегі ауырсыну синдромы, ол оң иыққа, иық пышағына және арқаға жайылады. Шабуылдың ұзақтығы 15 минуттан 5-6 сағатқа дейін созылады.

Көптеген белгілер жараның, созылмалы панкреатиттің және бауыр патологиясының дамуын көрсетуі мүмкін. Дифференциалды диагноз қою үшін гастроэнтерологпен кеңесу керек. Аспаптық диагностикалық әдістердің ішінен ультрадыбыстың екі түрі қолданылады:

1. Трансабдоминальді – өт қабын сканерлей отырып, шөгінді түрін, тастардың саны мен мөлшерін анықтайды;
2. Эндоскопиялық УДЗ – өт жолдарында локализацияланған тастарды диагностикалаудағы алтын стандарт.

Жедел панкреатит, өт қабының перфорациясы, калькуляциялық холецистит, перитонит. Холелитиаздың өршуі кезінде сөзсіз болатын жағымсыз асқынулардың толық емес тізімі.

Өт тас ауруы – консервативті және хирургиялық емдеу

Медицина холелитиазды емдеудегі төрт негізгі компонентті анықтайды:

• Лазермен немесе ультрадыбыспен ұсақтау, дәрілік еріту және түйіндерді хирургиялық алып тастау;
• Клиникалық симптоматиканы тоқтату;
• Асқынулардың алдын алу;
• Емдік тамақтану – талшыққа және липотропты өнімдерге (сұлы, қарақұмық, майсыз балық, сүзбе) бай №5 үстел.

Анализдер мен жалпы жағдай өт тас ауруының бірінші сатысын көрсеткен кезде, яғни әлі тастар болмаған кезде, терапевтік шаралардың үйлесімді кешенін ұстану қажет:

• Белсенді өмір салты және дене салмағын қалыпқа келтіру;
• Күніне 5-6 рет кішкене бөліктерде тамақтану;
• Алмасу бұзылыстарын түзету;
• Өт жолдарының қабыну ауруларын бактерияға қарсы емдеу;
• Бауырдың созылмалы ауруларын емдеу;
• Ұйқы безінің қызметін және ішек микрофлорасының жағдайын түзету.

Екінші кезеңде УДЗ-де «мылқау» конкременттер анықталады. Тастар өтте болады, бірақ іс жүзінде алаңдатпайды және оларды жою әдісі туралы шешімді дәрігер қабылдайды. Тастардың диаметрі 20 миллиметрден аз болса, холестеринді конкременттерді дәрі-дәрмекпен (урсосан, урсодакс, урсофальк) еріту әрекеті ұсынылады. Ауыр қарсы көрсетілімдердің тізімі бар (атап айтқанда, созылмалы панкреатит), дәрігерлер терапияны тек емдеуші дәрігердің бақылауымен жүргізуді ұсынады. Лазерлік және ультрадыбыстық ұсақтау нұсқалары қарастырылады.

Үшінші кезеңде өт тас ауруы көп жағдайда органды алып тастауды қажет етеді. Бейімделу және қалпына келтіру кезеңі салыстырмалы түрде оңай және шамамен бір айға созылады. Ағзаның басқа жүйелерінде көрсетілімдер болмаса диетадағаы бірқатар шектеулер алынып тасталады.

Төртінші кезең – мәре сызығы болып табылады, себебі бұл кезеңде өтте тастар жоғары ықтималдылықпен қалыптасады. Алдын алу шаралары бұл теріс процесті тоқтата алады.

Тастардың пайда болу қаупін азайтамыз

Белсенді және салауатты өмір салты –  кез-келген алдын-алу шараларының негізі:

• Күніне 5-6 рет, липотропты тағамдар мен талшықтарға бай, дұрыс тамақтану;
• Мөлшерленген физикалық белсенділік;
• Жаман әдеттерден бас тарту.

Өт тас ауруы кезінде тамақтануда келесі құрамдар болмауы керек:

• Майлы және қуырылған тағамдар;
• Тоқаш және кремі бар бұйымдар;
• Алкоголь және газдалған сусындар.

Салмақты азайту баяу жүруі керек және ішкі органдардың жұмысында бұзылулар тудырмауы керек.

Өт тас ауруы Жапония тұрғындарында өте сирек кездеседі, бұл гастроэнтерологтардың жапондық тамақтану жүйесіне деген шынайы қызығушылығын тудырады. Негізгі элементтерді көрсетеміз:

• Теңіз балығы және теңіз өнімдері, теңіз балдырлары;
• Күріш, соя, кеспе;
• Бұршақ, қияр, сәбіз, қырыққабат, паприка, бамбук өскіндері.

Тамақтанудың құрылымында теңіз өнімдері басым, бұл Жапония үшін табиғи және біздің елімізде әрдайым мүмкін емес. Органикалық тағамдық қоспаларды қосу арқылы теңіз өнімдерінің жетіспеушілігін өтеу ұсынылады. Осылайша, жүз пайыз табиғи және жасушалық деңгейде қоңыр балдырлардан алынған «Ламифарэн» өнімі күнделікті интоксикация салдарын жояды, ағзаны пайдалы заттармен қанықтырады. Қоңыр балдырлардың бірегейлігі мен емдік қасиеттері дәлелденген факт. «Ламифарэн» өзге витаминді-минералды кешендерді алмастыра алады, өнім адамның әл-ауқатын айтарлықтай жақсартады.

Биологиялық қолжетімділіктің жоғары болуына байланысты «Lamifaren» барынша жедел сіңеді. Ламифарэн қабылдау кезінде иммунитеттің жоғарылауы жүйенің функцияларын қалыпқа келтіруге ықпал етеді, өт тастар пайда болмайды.

Өт тас ауруы үкім емес. Алдын алу шараларының жиынтығы арқылы жағдайды тұрақтандыру және оңтайландыру кез келген адамның қолынан келеді.