Темір тапшылығы анемиясы: себептері, емі, алдын-алу

«Маған ауа жеткіліксіз…» – анемия немесе қан аздығының белгісі болып табылады. Өкпеден ұлпаларға оттегін тасымалдауға жауапты эритроциттер, қызыл қан клеткалары жүктелген функцияны толық жүзеге асыра алмайды. Немесе бөлек бір қызыл қан клеткасында гемоглобин аз немесе ағзада эритроциттердің жетіспеушілігі бар. Бірнеше түрлердің бірігіп туындауы мүмкін. Нәтижесінде эритроциттердің жалпы гемоглобині қажетті мөлшерде ұлпаларға оттегінің тасымалдануын қамтамасыз етпейді.

Анемия – қандағы гемоглобин концентрациясының төмендеу синдромы. Оттегі ашығуын тудырады-гипоксия. Қан аздығы тәуелсіз ауру емес, қайталама, патологияның дамуы туралы сигнал болып табылады.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, жер тұрғындарының 25-30% – ы анемияға бейім. Бұл екі миллиардтан астам адам, олардың бір жарым миллиардында темір тапшылығы анемиясы бар. Қазақстанда анемияның барлық түрлерінің таралуы 40% – ға жетеді, бұл шамамен жеті миллион адамды құрайды. ДДҰ критерийіне сәйкес, бұл ұлттық денсаулық сақтаудың ауыр мәселесі болып саналады.

Темір тапшылығы анемиясы – даму себептері

Ересек адамның денесінде 4-тен 5 граммға дейін темір бар, оның 65% – ы гемоглобин молекулаларының құрамында. Темір тапшылығы гемоглобин синтезіне зиян тигізеді. Эритроциттің орташа мөлшері азаяды, газдарды тасымалдау қабілеті төмендейді.

Темір тапшылығы анемиясы бірқатар себептерге байланысты дамиды:

• Тамақтану құрылымындағы темір тапшылығы. Қызыл ет пен ақуыз жетіспейді. Теңгерімсіз және жеткіліксіз тамақтану, вегетарианизм, аштық;
• Созылмалы қан жоғалту. Ауыр етеккір, бақыланбайтын қан тапсыру, гематуриялық, мұрын, жатырдан қан кету, асқазан-ішек жолы мүшелерінің аурулары кезінде (ойық жаралы колит, геморрой);
• Жұмсалу ағынының жоғары деңгейі. Жүктілік, емшекпен емізу, баланың өсуі, паразиттердің болуы;
• АІЖ микроэлементтердің сіңірілуінің бұзылуы. Крон ауруы, ішектің бір бөлігін алып тастау, алкоголизм, созылмалы аурулар;
• Ағзадағы микроэлементтерді тасымалдау сәтсіздігі. Көбінесе трансферрин концентрациясының төмендеуіне байланысты.

Темір тапшылығы анемиясы – симптомдары, сатылары, зертханалық көрсеткіштері

Бала туу жасындағы әйелдер мен 5 жасқа дейінгі балалар – Қазақстандағы анемия бойынша негізгі қауіп топтары, таралуы 45-48% дейін құрайды. Егде жаста темір тапшылығы анемиясы ерлер мен әйелдерді бірдей жиілікпен зақымдайды және ел бойынша орташа көрсеткішке 40% жақындайды.

Темір тапшылығы анемиясы дамудың үш сатысынан өтеді.

Алдын-ала жасырын кезеңі –  жұмылдыру уақыты

Шығыс кіріс көлемінен асады. Ағза резервтерді іздейді. Темірдің жетіспеушілігі сүйек кемігінің, бауырдың және көкбауырдың макрофагтарындағы стратегиялық депо қорын тұтынумен өтеледі.

Шағымдар мен белгілер жоқ. Зерттеу қан сарысуындағы ферритин деңгейінің төмендеуін көрсетуі мүмкін.

Темірдің жасырын жетіспеушілігі – эксцентрикалық қалаулар кезеңі

Жасырын тапшылық кезеңі. Деподан ферритинді тұтыну жалғасуда, қорлар таусылып жатыр. Каталаза және басқа ұлпалардың ферменттері белсенділігінің төмендеуі байқалады, – микроэлементтер тек газдарды тасымалдауға ғана жауап бермейді.

Темір жетіспеушілігі сидеропендік синдромның белгілерін тудырады:

• Теріде қабыршақтану, құрғақтық байқалады және еріннің бұрыштарында жарықтардың пайда болуы;
• Шаштың түсуі және ерте ақ шаш түсуі, шаштың сынғыштығы;
• Тырнақтардың стратификациясы, олардың пішіні ішке қарай майысып өзгереді;
• Бұлшықет әлсіздігі, шаршаудың жоғарылауы;
• Дәмнің бұрмалануы. Экстравагантты нәрсені жеуге деген ұмтылыс – бор, бояулар, құм, тіс пастасы;
• Иіс сезу бұзылуы. Лак, ацетон, бензин иістері жағымды және өзіне тартады;
• Бозару;
• Глоссит. Тілдің «үлкеюі» сезімі.

Зертханалық зерттеулер көрсетеді:

• Ферритин мен сарысулық темір концентрациясының төмендеуі;
• Қан сарысуының (ОЖСС) жалпы темір байланыстыру қабілетінің артуы.

Сидеропениялық симптомдар толық білінбейді, гемоглобин мен эритроциттердің деңгейі қалыпты.

Теміртапшылықты анемия (ТТА) – манифестация

Егер сіз алдыңғы кезеңнің көріністерін елемейтін болсаңыз, үшіншісі пайда болады. Резервтік қорлар таусылады. Темірдің жетіспеушілігі сидеропендік жиынтықтың айқын белгілеріне көшеді, бас айналу мен көз алдында шыбындардың жыпылықтауы секілді белгілер қосылады. Естен тану, есте сақтау проблемалары туындауы мүмкін.

Зертханалық зерттеулер нәтижелерінде:

• Гемоглобин көлемінің төмендеуі;
• Эритроциттердегі гемоглобиннің орташа құрамының, концентрациясының және түс көрсеткішінің төмендеуі;
• Эритроциттер кішірейеді;
• Сарысулық темір мен ферритин концентрациясының төмендеуі;
• Қанның сарысуының жоғарылауы;
• Эритроциттер санының аздап төмендеуі.

Темір тапшылығы анемиясын дәрігерлер 3 ауырлыққа бөледі. Гемоглобин деңгейімен корреляция:

1. ТТА жеңіл дәрежесі. Көлемі 90-120 г/л Гемоглобин;
2. ТТА орташа дәрежесі. Көрсеткіш 70-89 г/л құрайды;

Ауыр – гемоглобин деңгейі 70 г/л-ден аз.