Көк шәй – әйгілі сусынның пайдасы мен зияны

Адамның ағзасында келіп түскен заттың барлығы оған әсер етеді. Тамақ пен сусындар – барынша нақтырақ білу керек өмір салтын құраушылар. Егер көк шәй туралы сөз қозғайтын болсақ, қасиеті бойынша теңдесіз сусын. Оның тек пайдалы ғана емес, зиянды қасиеттері де кеңінен танымал. Оның ферменттеуден өтпеген шай жапырақтарынан дайындалатынын ескерсек, ол ағзаға көмектесе де, айтарлықтай зиян келтіре алатын айқын сипатты әсері бар.

Қалай дұрыс таңдау, көк шайды дайындау мен ішу, қандай жағдайларда одан бас тарту керек екені, сусынды дайындауды қандай нұсқалары көбірек пайда әкелетіні туралы көптеген толық мәтіндер көптеп жазылған. Ең маңызды сәттерін таңдап, бұл сусынның жақсы жақтарын қолдануға болатынын не болмайтынын және демдеу кезінде пайдалы қасиеттерін қалай сақтап қалу екенін басын ашамыз.

Химиялық құрамы, микро- және макроэлементтер

Көк шәйді дайындауға арналған шикізатты ең аз өңдеуге ұшыратуға тырысады, осылайша оның белсенді әсер ететін заттары сақталып қалады. Әдетте бастапқы материалмен жұмыс істеу ұқыптап кептіруден тұрады. Ол тек ашық-жасыл түсті сақтап қалуға көмектесіп қана қоймай, шай жапырақтарының құрамындағы макро- және микроэлементтерді бұзбайды, тіпті олардың әсерін арттырады. Көк шайдың химиялық құрамы пайдалы дәрумендерге, минералдар мен өзге де элементтерге бай. Солардың арқасында ол кеңінен танымал болып мен пайдаланудан кейін керемет әсерлер пайда болады. 

Дәрумендер

Бұл дәрумендердің барлығы көк шайдың құрамында бар. Олардың бір бөлігі майда еритіндер, өзгелері сумен байланысады. Сондықтан дәрумендердің сіңімділігінің деңгейі шайды демдеу тәсіліне, сондай-ақ оны нақты қалай ішетініне байланысты болады.

P дәрумені: тамырлардың созылмалылығын сақтауға жақсы әсер ететін және олардың өткізгіштігін төмендететін биофлавоноидтердің тобы. С дәруменімен бір тізбекте белсенді.

C дәрумені: аскорбин қышқылы. Фармакологияда да, косметологияда да қолданылатын антиоксидант.

K дәрумені қанның ұйығыштығын реттеуге көмектеседі, майда еритін болып табылады.

B тобының дәрумендері: дененің тіндерімен оттекті сіңіруге, көру қызметіне, жүйке жүйесіне, ақуызды сіңіруге және бірқатар алмасу процестеріне әсер ететін суда еритін дәрумендер.

A тобының дәрумендері: органикалық заттарда еритін, бірақ суда нашар еритін ретиноидтер мен каротиноидтер. Олар ағзаны ерте қартаюдан қорғайды, жасушалы мембраналардың құрамына кіреді.

PP дәрумені: ниацин, никотин қышқылы. Ферменттердің қалыпты тіршілік әрекеті етуі үшін қажет синтезге көмектеседі, липитді алмасуға қатысады (мысалы үшін, қандағы холестериннің концентрациясын төмендетеді), қанның микроайналымының жақсартуға көмектеседі.

D тобының дәрумендері:майлы қышқылдардың көмегімен ериді, ағзада ультракүлгіннің әсерімен синтезделеді. Бұл дәрумендерсіз ағза кальций мен фосфорды сіңірмейді, жетіспеушілігі кезінде балаларда рахит пайда болады, остеопороздың, тіпті қатерлі ісіктің туындауы мүмкіндігін арттырады.

E дәрумені: антиоксидант, терінің жазылуына көмектеседі, жүкті әйелдерде баланың дамуына және қалыптасуына жақсы әсер етеді, иммунитет пен қан қысымын қалыпта ұстауға көмектеседі. Майлармен жақсы сіңеді.

Микроэлементтер мен минералдар

Көк шай жапырақтарынан жасалған сусынның құрамындағы заттардың кешені қартаю белгілерімен күресуге көмектеседі, көңіл-күйді жақсартады және тонусты арттырады. Сонымен бірге көк шай ағзадағы алмасу процестерін қалыпқа келтіре отырып артық салмақпен күресуге көмектеседі, жүрек пен қан тамырларына жақсы әсер етеді, иммунитетті көтереді. Шайдың бұл түрінің құрамында айтарлықтай мөлшерде мырыш, йод, фтор, калий және мыс бар. Бұл элементтер кез келген ағзаға дұрыс жұмыс істеуі үшін өте қажет.  

Өзге белсенді заттар

Көк шайдың құрамында баршаға белгілі кофеин бар. Мәселе мынада, кофеге қарағанда бұл сусындағы кофеин танинмен бірге жүреді, демек ағзаға жағымды әрі тұрақты әсер етеді. Кофеинді сусындарға қарағанда ұзақ уақытқа сергектік әсерін береді. Сондай-ақ бұл тізбекте кофеин жиналмай және жағымсыз әсерлерге душар етпей ағзадан толық шығады. Сонымен бірге көк шай кофені тұрақты түрде ішкенге қарағанда, зиянды жағы азырақ.  

Көк шайдың құрамында өте көп антиоксиданттар ағзаны қартаюмен күресуге, жасушалардың жаңартуға көмектеседі, зат алмасуға жағдай жасайды және теріге, тырнаққа, шашқа жағымды әсер береді. Тіндердің жазылуын тездетеді, қан тамырлары мен қылтамырлар өзінің созылмалығын сақтайды, сондай-ақ соңғы зерттеулер көк шайды ішудің тәуелділігі мен қатерлі ісік ауруларының пайда болуын азайтатыны туралы сөз қозғайды. Катехиндер  қандағы қанттың деңгейін қалпына келтіруге көмектеседі. Ал ол өз кезегінде қант диабетінің пайда болуын ескерту және онымен күресу кезінде теңдесі жоқ сусын етеді.

Көк шайдың құрамында төрт ерекше белсенді катехин бар. Тіпті олардың ішіндегі біреуі антиоксидантты әсері бойынша 100 есе бөлектеніп қабылданатын С дәруменін басып озады. Бір кесе көк шайдың құрамында 40 мг-ге дейін полифенолдар бар. Олардың негізінен алмадан, брокколиден немесе шпинаттан ең аз мөлшерде алуға болады. Осылайша көк шай қартаю процесін баяулатуға және ағзаны сергек күйде ұстауға жақсы әсер етеді.

Көк шайдың пайдалы қасиеттері

Азия елдерінің дәстүрінде көк шай маңызды орынға ие. Бұл тек дәстүрлі халықтық медицинаның маңызды компоненттерінің бірі ғана емес, шайды демдеу және осы тұнбаны ішу салт-дәстүрімен байланысты мәдени бөлігі.  Сұлулығы мен денсаулығын сақтауға қатты мән беретін танымал адамдар көк шайдың қасиеттерін белсенді түрде қолданады. Азия мәдениетіндегі әйел адамдар да ұзақ уақыт бойы жас және әдемі болатындарымен баршаға белгілі. Мұның басты себебі теңіз өнімдеріне бай диетада ғана емес, осы сусынды тұрақты түрде ішуінде жатыр.

Көк шайдың ең әйгілі пайдалы қасиеттері:

Қатерлі ісік ауруларының пайда болуын ескерту.

Бос радикалдарды шығару, радиацияның әсер ету салдарын азайту.

Күретамырлық және көктамыр қысымдарын төмендету,инфаркт пен инсультті ескерту.

Холестеринді шығару, зат алмасуды қалпына келтіру, артық салмақтан арылуға көмектесу.

Тіс және ауыз қуысы ауруларымен күресуге көмектесуі.

Ішекте сау микрофлораны ұстап тұру.

Тұздарды, уыттарды, ауыр металдарды шығару.

Тонусты, сергектікті ұстап тұру, ұйқышылдық және бас аурумен күресу.

Реакцияны жылдамдату және мидың қызметін жақсарту.

Ағзадағы сұйықтықтың теңгерімін қалпына келтіру, өт-тас және несеп-тас ауруларын ескерту.

Иммунитетті ынталандыру, эндокринді, жүрек-қан тамырлары және ас қорыту жүйелерінің жұмысын қалпына келтіру.

Көздің көруін, теріні жақсарту, шаштың, тырнақты өсуіне, берік болуына көмектесу.

Күретамырлық қысымға әсер етуі

Жоғары қан қысымы, гипертензия кезінде көк шайды ішкен дұрыс немесе бұрыс екені туралы пікірталастар ұзақ жылдар бойы жалғасып келеді. Дәл қазіргі уақытта кез келген ағзаға айқын әсер ететіні туралы сенімділікпен айтуға болатындай негізінде клиникалық зерттеулер жоқ. Сондықтан әлі күнге дейін бірнеше көзқарас бар.

Бірқатар зерттеулерге сүйенсек, көк шайды ішкен кезде күретамырлық қан қысымының көрсеткіштері елеулі өзгерістер орын алмайды. Кофеин және таурин қысымды көтереді, алайда сусынның құрамындағы компоненттер бұл заттардың әсер етуін азайтады және қанды сұйылтады. Осылайша, жүрекке түсетін салмақ біршама уақытқа азаяды.

Жоғарыдағы жас жапырақтардан дайындалатын жоғары сапалы көк шайды тұрақты түрде ішкен кезде қан тамырлары берік бола түсіп, олардың созылмалығы артады. Сонымен бірге көк шай холестериннің зиянды түрін шығаруға себепші болады. Көк сұрыптарының несеп айдайтын әсері бар. Бұл жүрек-қан тамырлары аурулары кезінде ісікті азайтуға көмектеседі.

Көк шай қандай зиян келтіруі мүмкін?

Өзге де кез келген қатты әсер ететін заттағы сияқты көк шайда да зиянды заттар бар. Дәріні шамадан тыс мөлшерде ішсе, уға айналады, сондықтан да оны ұғынып және белгіленген мөлшерде ғана ішу керек. Мысалы, теофиллин мен теобромин қозғыштықты арттыра отырып, жүйке жүйесіне теріс әсер ете алады. Осы қасиетіне бола көк шайды ұйқысыздық кезінде және күйзеліс пен қозу үйреншікті серікке айналған жағдайларда ішпеуге кеңес беріледі.

Көк шайды қандай жағдайларда ішпеуге кеңес беріледі? Олар аса көп емес, бірақ ағзаға зиян келтірмеу үшін олар туралы білу керек. Сусынды мүмкіндігінше мынадай жағдайларда ішу керек:

1. Жүктілік. Құрамындағы кофеин мен катехиндер болашақ аналар үшін ұсынылмайды. Кофеин туралы бәрі де түсінікті – ол жүйке жүйесінің қалыптасуына әсер етеді, баланың салмақ қосуын тежейді және өсіп келе жатқан ағза үшін өте зиянды. А галлатэпигаллокатехин зат алмасу процесіне бөгет жасай отырып, фолий қышқылының ыдырауына қатысады. Фолий қышқылы баланың дамуына өте қажет болғандықтан, көк шайдан бас тартқан дұрыс.
2. Жоғары температура. Шайдың құрамындағы теофиллин онсыз да жоғары температураны көтеріп жібереді.
3. Тұрақсыз жүйке жүйесі, жүрек және қан тамырларының мәселелері. Бір жағынан шайдың құрамында ағзаның осы кешендері кері әсер ететін теин бар, басқа жағынан көк шайдың құрамында оларды демейтін элементтерге өте бай.
4. Бауыр аурулары. Дәл көк шайдың құрамындағы заттардың бір бөлігі бауырға артық салмақ түсіре отырып, осы мүшеде ыдырайды. Сондықтан бауырдың дисфункционалды бұзылуы кезінде көк шайды жиі ішуге болмайды, дұрысы ондай қатты жағымсыз әсер етпейтін қара шайға тоқталу керек.
5. Асқазан жарасы, жоғары қышқылдық. Сусын асқазан қышқылдығының артуына себепші болады. Сондықтан асқазан жарасының қалыпты түрде жазылуына кедергі жасайды, кейде тіпті гастриттің пайда болуына алып келеді. Әрине, мұндай әсер сусынды артық мөлшерде ішкеннен пайда болады, сондықтан да оны тұрақты түрде ішуге болмайды.
6. Ағзаға қажет металдардың тапшылығы. Теин тек қана зиянды және артық заттарды шығарып қана қоймай, ағзалардың жұмыс істеуіне қажетті металдарды шығаруға ықпал етеді.
7. Артрит, сарп, құяң, несепнәрдің жиналуына бейімділік. Жануарларға жасалған тәжірибелер шай ішу сүйектердің тығыздығын азайтатынын көрсетті. Бірақ адамдарға мұндай тәжірибе жасалмады. Есесіне несептің жиналуының айтарлықтай артуы, демек, буын ауруларының дамуына белгілі бір деңгейде шайдың әсері бар. Кез келген қара да, көк шай да тұздарды өндіретін және шығуы қиын несепнәр синтезін мүмкіндік туғызатын пуриндерге өте бай. Бұл тұздардың кристалдары буындарға жағымсыз әсер етеді.

Қалташалардағы көк шай – кемшілігі

Аса көп қалташадағы шайға ешқандай сапалы сұрыпталған жапырақтар салынбайды. Қалташалардағы шайда көбінесе шайдың шаң-тозаңы салынады. Мысалы, сағақтар, жапырақтың қалдықтары, таяқшалар. Мұның барлығы жапырақты шайдың өндірісі кезінде жарамсыз деп танылады, өйткені шын мәнісінде, бұл  шығарылып, пайдасы жоқ шикізат. Дәмі әрине, нағыз көк шайдың дәмін береді, бірақ мұндай сусын ағзаға айтарлықтай пайда әкеле қоймайды.  

Көптеген өндірушілер қалташалардағы шайға шөп, өсімдік компоненттері мен хош иістендіргіштерді қосады, ал сапасы туралы сөз қозғаудың өзі қиынға соғады. Оның қасиеті шикізаттың қай жерде және қалай жиналғанына байланысты болады. Ал хош иістендіргіштер мен дәмді күшейткіштерді тұрақты түрде ішу жағымсыз әсер етеді. Уақыт өте келе рецепторлар кәдімгі, табиғи дәм мен иісті сезбейтін болады, кәдімгі тамақ пен сусындар дәмсіз немесе дәм сапасы бойынша нашар, әлсіз болып сезіледі.

Арзан қалташалардағы шайды өндіру үшін жиі-жиі мерзімі өтіп кеткен жапырақтарды қолданады. Бұл дәміне ғана емес, сусынның қасиеттеріне де жағымсыз әсер етеді. Сонымен бірге қалташалардағы шайға арналған қағаздардың құрамына температураға сезімтал талшықтар кіреді, яғни қалташаны қайнатқан кезде ол зиянды заттарды шығарады.     

Қалай дұрыс демдеу керек?

Көк шайды демдеудің әртүрлі тәсілдері бар. Егер сусынды дәм үшін демдеу керек болса, демдеудің кез келген ыңғайлы тәсілі жарай береді. Бірақ, барлық пайдалы әсерлерін алу керек болған кезде, мынадай ережелерге сүйену керек:  

1. Қайнап жатқан суды қолдануға болмайды. Мұндай судың буы қолды күйдіріп жібермейтіндей болуы керек. Бұл температура пайдалы заттарын барынша көбірек сақтап қалуға көмектеседі. Шай суық суда да, аздап жылы суда да жақсы демделеді, бірақ ең қолайлы диапазон 60-тан 80 градусқа дейін деп есептеледі.
2. Керамикалық, фарфор немесе шыны ыдыс таңдаған дұрыс.
3. Демдеп жатқан кезде тәттілендіргіштерді қосуға кеңес берілмейді, одан да бұл сәтті шай ішетін кезге қалдырған дұрыс.
4. Қоспалар көк шайды ішуден әсерін күшейтуі немесе төмендетуі, сондай-ақ оған жаңа қасиеттерді қосуы мүмкін. Мысалы, сусын сүтпен бірге ашығу сезімін азайтады, ал бөрітарақпен зат алмасу процесін жылдамдатады.

Мынадай жолмен демделген шай бәрінен де дәмдірек болады: шайды демдейтін шәйнекті будың үстіне қойып жылытады, содан соң шайды стақанға бір шай қасықтан салып, үстіне ыстық су құйып аздап тұндырып, демдеп қояды.

Шайды сүтпен бірге қайнатуға немесе оны шайға демдеп болғаннан кейін қосуға болады. Мұндай сусын қысымды қалыпқа келтіруге көмектеседі. Оның құрамында 500 мг-ға дейін кальций болғандықтан, тістің жылтыр қабығына жақсы әсер етеді, жылтыр қабықтың сарғаюына жол бермейді, оны берік етеді. Сүт қосылған шай сүттің есебінен сілтілі ортаға ие, сондықтан оны асқазанның қышқылдығын азайту үшін ішуге болады.

Сусынды қалай ішкен дұрыс?

Көк шайдың пайдасы барынша көп болуы үшін, қоспалар, бояғыштар мен хош иістендіргіштер қосылмаған жапырақты шайды таңдау керек. Егер әртүрлі дәмдер мен хош иістендіргіштерді өзіңіз қосып ішкен дұрыс. Сусынды демдеп бола салысымен бірден ішу керек, себебі демдеген соң бір сағаттан кейін ол пайдалы қасиеттерінің жартысын жоғалтады. Демделіп қойған шайды жылытудың қажеті жоқ, осылайша, пайдалы қасиеттері ыдырайды және зиянды қосылыстар синтезделеді. Шай қатты ыстық күйінде ас қорыту мүшелеріне жағымсыз әсер етеді, ал суық шайдың ешқандай пайдасы болмайды. Шайдың бағалы сұрыптарын үш ретке дейін демдеуге болады, бұл ретте әр демдеген сайын демдеу уақыты арта береді.