Бауыр аурулары туралы алдын ала ескертетін 5 белгі
Бауырдың міндеті — қанды зиянды заттардан босата отырып жақсылап сүзгіден өткізу. Бауыр минутына 1500 мл қанды сүзгіден өткізе отырып, өмір бойы қызмет атқарады. Адамның жалпы көңіл-күйі, өзге де ішкі ағзалары, жүйелері қаншалықты үйлесімді жұмыс істейтіні осы мүшенің саулығы мен белсенділігіне байланысты.
Бауыр адам денесіндегі ауқымды, үлкен темір болып табылады:
зат алмасудың жақсаруын реттеуге көмектеседі;
қантүзіліміне жауап береді;
дәрумендермен және минералдармен қор жинайды, оларды жұмсауын қадағалайды; запасается витаминами и минералами, следит за их расходованием;
зат алмасудың аралықтағы өнімдерін өндіреді;
дәрі-дәрмектер мен ксенобиотиктерді немесе біздің ағзамызға тамақпен келіп түсетін бөгде заттарды бейтараптандырады.
Ағза 75%-ы зақымданған кезде де адам өзін қалыпты сезінеді. Мәселелер біртіндеп туындай бастауы және ағзаға үлкен жайсыздық алып келуі мүмкін. Бауыр іс жүзінде толығымен зақымдалып, жұмысын тоқтатқан кездің өзінде бауырдың белгілі бір бөлігін немесе бүтіндей донорлық бауырмен ауыстырып орналастыру арқылы адамды аман алып қалуға болады. Егер жіті бауыр жетіспеушілігі болса, онда ол адамның 2 немесе 3 күн өмірі қалады. Бауырдың ауыратынын көрсететін белгілерді қарастырайық.
Ауру белгілерінің ұзақ уақыт бойы білінбеуі
Функционалды жасушалар бүлінгендердің қызметін атқаратындықтан, бауыр аурулары бірден анықталмайды. Емделуші бауыр айналасындағы ауырсынуды ұзақ уақыт бойы сезбейді, дәрігерге шағымданып бармайды. Бұл уақытта бауыр ауру өрши түсуі мүмкін. Сондықтан бауыр жұмысының бұзылысын ертерек анықтау өте маңызды. Ағзаның құрылымының ерекшелігінің арқасында тіпті ауыр аурудың өзі де тез арада білінбейтіні жақсы.
Бауырда жүйке ұштарының шеттері жоқ. Сондықтан да кейбір жасушалар қызметін тоқтатқанда, яғни некроз кезінде немесе қан ағысында бұзылыстар болғанда, яғни ишемия кезінде ауырсыну байқалмайды. Ағза айналасындағы ағзалар ауыра бастағанда немесе бауырдың капсуласы қатты созылып кеткен кезде ғана ауыра бастайды. Капсула — бұл бауырды толық жауып тұратын жұқа қабықша. Жұқа қабықша үстінде орналасқан.
Емделуші ауырсыну белгілерін сезінбегендіктен, бауыр ауруын анықтаған кезде аурудың асқынғанын, жасушалар ішінара зақымдалған болуы мүмкін. Өз денсаулығына немқұрайлы қарамайтын адам бауыр ауруын айғақтайтын сәл ғана белгілері байқалған кезде әрекет етуі керек. Ондай белгілерді науқастың өзі байқай алады, туыстары, жақындары, достары да ол мәселе туралы ескерте алады.
№1 белгі: шаршағыштықтың созылмалы сезімі
Жалпы алғанда әр адам жұмыста әртүрлі жұмыстарды атқара отырып шаршайды. Шаршау — бұл қалыпты, алайда мұндай жағдай бауыр ауруының айқын белгілерінің бірі болып табылады. Егер өзге ауруларды, инфекцияларды ескермесек, онда үнемі шаршай беруді біздің ағзамыздың сүзгісінің ауыратынын білдіретін белгі ретінде назар аударуымыз керек.
Науқас күн тәртібін сақтай отырып уақытысында ұйықтаса да немесе 6-9 сағат ұйықтаса да, күнделікті ұйқысы қанбай жүреді. Адам шаршап, әлсізденіп, өзін мүлдем күші жоқ сияқты сезінеді. Науқастың мұндай көңіл-күйі бүкіл ағзаның жалпы уланғанынан болады. Бауыр ағзаға келіп түскен барлық уыттарды өңдей алмайды. Бауыр ауруын айғақтайтын барлық белгілер бұлар ғана емес. Басқаларын да қарастырайық.
№2 белгі: бүйір жақтың ауруы
Науқас оң жақ қабырғасы тұсында ауырсынуды сезінуі мүмкін. Бұл белгі бауырдың ауыратынын білдіреді, ал сонымен бірге ағзаның жасушалары ауырмайды. Бауыр тіндері қабынған кезде және ісінген кезде ағза сыртын жауып тұрған жұқа қабықшаны соза отырып өседі, кеңейеді. Ішкі ағзаның капсуласында орналасқан рецепторлар тітіркенеді.
Кішірек болып келетін сол жақ бөлігі орналасқан жері көбінесе жиі ауырады, ал ісіну көбірек болады. Ауырсыну белгілері төс шеміршек астында, оң жақта орналасқан қабырғалардың шетінде, іштің орта тұсында пайда болады. Науқасты қандай ауырсынулар мазалайды? Қатты емес. Бауыр ауруы кезінде қатты ұстамалар орын алмайды. Қатты ауырсынулар өт қабынан тастар шығып, тар өт өзегіне тұрып қалған кезде өт қабында шаншу пайда болған кезде орын алады.
Бауыр айналасы сыздап ауырады, ауырсыну белгілерін теңдестіру қиынырақ, бірақ ұзақ уақытқа созылып, ауырғаны одан сайын тоқтамай, өрши береді. Бауыр ісінген кезде, сыздап ауыра бастайды және науқасты үнемі қатты мазалайды. Адам ыңғайсыз күйді жатса немесе кілт қозғалатын болса, ауырсыну белгілері одан сайын өршіп, жайсыздық тудырады.
№3 белгі: бүйір жақтағы немесе іш айналасындағы ауырсынулар
Науқас ауыруды сезінбей, бүйір жақта немесе іш айналасында ауырсыну белгілерін сезінуі мүмкін. Ауырсыну белгілері өт шығарудағы мәселелері болғандықтан немесе бауыр жолдарында іркілуі орын алғандықтан пайда болады. Науқаста мұндай белгілер цирроз кезінде немесе ағза созылмалы қабынған кезде, адамдарда өскін пайда болғанда немесе гепатитпен ауырған кезде болады.
№4 белгі: терідегі өзгерістердің орын алуы
Бауыр қанды уытсыздандыруға шамасы келмеген кезде, без қызметінің бұзылғаны адамның терісі мен бетінде біліне бастайды. Бауыр ағзаны уландыратын уыттардан, бос радикалдардан, заттардан қанды тазартып үлгермегендіктен осындай жағдай орын алады. Бұл заттарды шығару қызметі теріге ауысады және онда «бауыр» ауыратынын білдіретін белгілер пайда болады.
Тері арқылы зиянды заттар бөлініп жатқанын көрсететін әдеттегі белгілерін қарастырайық:
- Денеде және бетте қан тамырларынан жұлдызшалар пайда болады. Олар көп және қызыл түсті қылтамырлардан бұтақшалар болуы – бұл бауыр зиянды заттарды нашар шығарып жатқанының айқын белгілері. Екі ұрты, бетін осындай қылтамырлар қаптар кетсе, өте қауіпті.
- Қолтықта немесе алақанда пигментті дақтар пайда болуы мүмкін. Олардың түсі көбінесе сұр-күлгін немесе қола түсті болады.
- Тері солғын тартады. Бұл цирроз немесе қандай да бір сары ауру кезіндегі жиі кездесетін белгілер. Тері балауыз сияқты көрініп, сарғыштанады және «жансыз» сияқты көрінеді.
Қылтамырлар әлсіз және қан нашар ұйитын болса, жеңіл-желпі жарақат алған кезде көгерген жерлер көп болады. Мұндай мәселелер бауыр қанның ұюы мен тазаруына жауап беретіндігінен пайда болады. Кейде теріні саусақпен жаншыған кездің өзінде басқан жер көгеріп қалады. Адамда өттің ағып шығуы кезінде мәселелер болса, қабағында майлы түйіншектер пайда болады. Оның үстіндегі тері сары түсті және жіңішке болады.
Мейірімді жан алғыш – Сары ауру
Созылмалы кезеңге өткен сары ауру кезінде немесе цирроз кезінде алақан қызарады. Бұның себебі, қылтамырлар кеңейеді, ал ондағы қан ұйиды. Басып жаншыған кезде тері солғын тартады, ал содан соң бастапқы күйіне қайтып келеді. Егер тері қышитын болса, бұл оның қалың қабатына өт қышқылдары түсіп кеткенін білдіреді және тітіркендіреді. Мұндай жағдайда қол, аяқ, бөксе, іш қышып, ұзақ уақытқа созылып, жайсыздық тудырады.
Денедегі түктер немесе шаш түсуі мүмкін. Бұндай жағдай гормональды үйлесімсіздікке байланысты орын алады. Бауыр гормондардың бейтараптануына және синтезіне жауап береді және бұзылыстармен жұмыс істеген кезде осындай мәселелер туындайды. Әсіресе құрамында холестерин бар гормондарға қатысты: андрогендер, эстрогендер. Ағзада бұл заттар теңдестірілмен болса, онда шаш түседі, баяу өседі.
Әртүрлі реңктегі сары ауру туралы
Сары ауру кезінде бауыр мәселелері де туындайтыны барлығымызға белгілі. Бауыр ауруы кезінде сары ауру:
бауырасты;
бауыр;
бауырүсті болуы мүмкін.
Бұл ауру кезінде тері сарғая бастайды. Көздің ағы, шырышты сыртқы жыныс ағзалары, ауыз қуыстары сарғаяды. Мұндай жағдай қанда билирубин көбейгендіктен және оны шығару қиынға соғатындықтан орын алады. Әртүрлі сары ауру кезінде терінің түсі де сарғылт-сарыдан бастап, сарғыш немесе ашық сары түске дейін әртүрлі түсте болады. Бұл терідегі билирубиннің түріне байланысты.
