B12 дәрумені
В12 дәрумені ерекше, өйткені оның құрамында минералды зат – кобальт бар жалғыз дәрумен болып табылады. B12 дәрумені кобаламин деп те аталады.
В12 дәрумені ағзаның көптеген маңызды гормоналды және метаболикалық функциялары үшін, оның ішінде, ас қорыту ферменттерін өндіру және қажетті қоректік заттарды жасушаларға, сондай-ақ олардан тасымалдау үшін қажет. В12 жеткілікті деңгейі қалыпты қан түзілімі және неврологиялық функционалдылық үшін өте маңызды. Бұл дәрумен біздің ағзамыздағы көптеген қосылыстардың синтезіне ықпал етеді. Сондықтан ол күн сайын 100-ден астам дене функциялары үшін қажет.
B12 дәруменінің қажеттілігі:
– энергиямен қамтамасыз ету —В тобының басқа дәрумендерімен қатар, ол тікелей энергиямен қамтамасыз етпейді, бірақ аминқышқылдарының, майлардың және көмірсулардың қалыпты алмасуын сақтауға көмектеседі.
– жүйке жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі. B12 дәрумені фолий қышқылымен бірге миелин синтезі үшін қажет. Миелин – бұл жүйке талшықтарын қоршап тұрған зат, оларды қорғап, жүйке жасушалары арасында сигналдың жылдам берілуін қамтамасыз етеді.
– анемияны алдын алу. B12 біздің ағзамыздағы оттегінің тұрақты айналымын сақтау үшін қажет эритроциттердің бөлінуіне көмектеседі. Оттегінің тұрақты айналымы ағзадағы барлық маңызды процестердің жұмысын қамтамасыз етеді.
– гомоцистеиннен босату. В12 дәрумені ағзаға гомоцистеиннің немесе шлактардың артық мөлшерінен арылуға көмектеседі. Олар зат алмасу нәтижесінде пайда болады және жасушаларға улы болып табылады.
– ДНК/РНК синтезі.
– метилдеу. B12 метилдеу процесіне қатысады, онда «метил тобы» басқа молекулалармен жойылады, сөйтіп, ағзаның химиялық тепе-теңдігін және оның әртүрлі функцияларын қолдайды.
В12 дәруменінің жүйке жүйесінің қызметіне қосқан үлесі
В12 дәрумені жүйке жүйесі үшін маңызды рөл атқарады. Ол жүйкені қорғайтын және жүйке берілісінің дұрыс және тиімді берілуін қамтамасыз ететін жүйке талшықтарының жарғақтарының (мембраналарының) (миелин қабықтары деп те аталады) қалпына келуіне және жаңа түзілуіне, яғни, жіберілуге қажетті ақпарат үшін жауап береді.
түйсіну мен қозғалтқыш функциясына жауап беретін біздің жүйкелерінің бұл «оқшаулануы» ең алдымен, біздің орталық жүйке жүйесі үшін өте қажет. Сонымен қатар, В12 дәрумені біздің миымыздың жұмысын, осылайша біздің қабылдау, көңіл-күйіміз және ақыл-ойымызды басқаратын нейротрансмиттерлер мен гормондар сияқты маңызды хабар алмасу заттарын синтездеуге қатысады.
В12 дәруменінің жетіспеушілігі келесі жағдайдардың нәтижесінде дамуы мүмкін:
Адамдар В12 дәрумені жеткілікті мөлшерде тұтынбайды.
Дене дәруменінің жеткілікті мөлшерін сіңірмейді немесе сақтамайды.
Жеткіліксіз тұтыну
В12 дәрумен тапшылығы, егер олар тағамдық қоспаларды қабылдамаса, жануарлардан алынатын өнімдерді (қатаң вегетарианшылар) тұтынбайтын адамдарда дамиды. Егер вегетариандық тамақтануды қатаң ұстанатын ана баланы емізетін болса, онда нәресте В12 дәрумені тапшылығының даму қаупіне ұшырайды. Басқа адамдарда дәруменді жеткіліксіз тұтынуға байланысты тапшылық екіталай.
Жеткіліксіз сору
В12 дәрумені жетіспеушілігінің ең көп таралған себебі – оның жеткіліксіз сіңуі. Сіңірудің жеткіліксіздігі келесі жағдайларға байланысты болуы мүмкін:
Аш ішектің бір бөлігінде бактериялардың шамадан тыс өсуі
Сіңірілудің бұзылуы (целиак ауруы немесе ұйқы безінің кейбір аурулары сияқты сіңірілудің бұзылуы)
Ішектің қабыну ауруы аш ішектің соңғы бөлігіне әсер етеді
Тенидоз
ЖИТС
В12 дәруменінің сіңірілуі орындалатын аш ішектің бөлігін алып тастау бойынша хирургиялық араласу
Антацидтер және метформин сияқты дәрілік препараттар (қант диабетін емдеу үшін қолданылады)
Азот оксидтерінің қайталанатын әсері (күлетін газ)
Ішкі фактордың болмауы
Асқазанның төмен қышқылдығы (Көбінесе қарт адамдарда болады)
Ішкі фактор болмауы мүмкін, өйткені гипербелсенді иммундық жүйе шығаратын аномальды антиденелер ішкі факторды – аутоиммунды метапластикалық атрофиялық гастрит деп аталатын аутоиммундық реакция шығаратын асқазан жасушаларына шабуыл жасайды және оларды бұзады. Ішкі фактор болмауы мүмкін, өйткені асқазанның бір бөлігі хирургиялық жолмен алынып тасталды. Ішкі фактордың болмауына байланысты В12 витаминінің жетіспеушілігі пернициоздық анемия деп аталатын анемия түрін тудырады.
Егде жастағы адамдарда асқазанның қышқылдығының төмен болатынына байланысты сіңу жеткіліксіз болуы мүмкін. Асқазанның төмен қышқылдығы ағзаның ет құрамындағы ақуыздан B12 дәруменін алу қабілетін төмендетеді. Алайда, витаминдік қоспалардағы B12 дәрумені асқазанның қышқылдығы төмен адамдарда да жақсы сіңірілуі мүмкін.
Жеткіліксіз жинақтау
Бауыр аурулары В12 дәруменінің сақталуына кедергі келтіруі мүмкін, өйткені В12 дәруменінің көп бөлігі бауырда сақталады.
Белгілер
В12 витаминінің жетіспеушілігінен туындаған анемия біртіндеп дамып, денеге белгілі бір дәрежеде бейімделуге мүмкіндік береді. Сондықтан белгілер ауыр анемия жағдайында да жеңіл болуы мүмкін.
Анемия белгілері:
бозару;
әлсіздік;
шаршағыштық.
Анемия ауыр түрінде ентігу, бас айналу және жедел жүрек соғуын тудырады. Кейде көкбауыр мен бауыр үлкейеді.
Пернициоздық анемиямен ауыратын жастар (ішкі фактордың болмауына байланысты) асқазан қатерлі ісігінің және асқазан-ішек жолдарының басқа қатерлі ісіктерінің даму қаупіне көбірек ұшырайды.
Жүйкелері зақымданған адамдарда аяқтар, қолдарға қарағанда, ертерек және жиі зақымдалады. Табан мен қолбасында қышу сезімі немесе аяқтың, табанның және қолдың сезімталдығы жоғалады. Адам қолдары мен аяқтарының қай жерде екенін (аяқ-қолдардың орналасу сезімін) сезінуге және діріл сезінуге қабілеттігі жоғары емес. Жеңіл немесе орташа дәрежеде бұлшықет әлсіздігі пайда болады және рефлекстер жоғалуы мүмкін. Жүру кезінде қиындықтар пайда болады.
Кейбір адамдарда сана шатасуы, ашуланшақтық және депрессия пайда болады. В12 дәруменінің қатты жетіспеушілігі делирийді, паранойияны (адамдар оларға зиян тигізгісі келеді деген ойлар) және психикалыық қызметінің, соның ішінде деменцияның бұзылуына әкелуі мүмкін.
